Sovetlar
davrida Islom dinimizga
qarshi kurash
dahriylarning bosh
vazifalaridan edi.
Mustamlakachilik
siyosatini yuritishda,
buzuq mafkuralarini
yoyishda din va ulamolar
katta to'g'anoq bo'lishini
ular yaxshi bilishardi.
Shuning uchun barcha
vositalar ishga solinib,
dinimiz va dindorlar
badnom qilindi.
Milliy-diniy qadriyatlar,
musulmonlarning
haq-huquqlari poymol
etildi, haqoratlandi.
1924
yiliyoq markazning
buyrug'i bilan
O'zbekistonda ishlab
turgan deyarli barcha
madrasa va masjidlar
yopildi. Ko'zga ko'ringan
ulamolar, din arboblari
soxta aybnomalar bilan
qamoqqa olindi yoki olis
yurtlarga badarg'a qilindi.
Ko'plari jonini, dinini
asrash uchun xorijga
hijrat qilishga majbur
bo'lishdi. Ming yillar
mobaynida bitilgan,
o'rganilgan, asralgan
jild-jild nodir
qo'lyozmalar, kitoblar
o'tga yoqildi, suvga
oqizildi, yerga ko'mildi.
Hikoya qilishlaricha,
Sratepadagi g'isht zavodi
bir oygacha kitob yoqib
ishlatilgan ekan. Qur'oni
karimni o'qib-o'rganish u
yoqda tursin, hatto uyda
saqlash ham jinoyat
hisoblanar edi.
Ayniqsa,
o'ttiz yillik Stalin
shaxsiga sig'inish davri
musulmonlarga nihoyatda
og'ir sinov bo'ldi. Zulmu
sitam yanada avjga mindi,
ommaviy qatag'onlar
uyushtirildi. Dahriylik
siyosati boshqalar qatori
xalqimizning moddiy
hayotinigina emas,
ma'naviy-ruhiy olamini ham
inqiroz yoqasiga olib
keldi. Odamlar hatto
uylarida namoz o'qigani,
kitob mutolaa qilgani
qo'rqadigan bo'lib
qolishdi.
Ana
shunday vaziyatda Ikkinchi
Jahon urushi boshlandi. Bu
qonli urush ayni qizigan
bir paytda sovetlar
hukumati birdaniga boshqa
dinlar qatori Islom diniga
va musulmonlarga ham bir
oz erkinlik berdi. Xo'sh,
ilk qadamlaridanoq
Allohning mavjudligini
inkor etgan tuzum nega
birdan dinga muhtoj bo'lib
qoldi? Tarixchilar bu
masalada bir necha sababni
ko'rsatishadi: dindorlarni
urushga safarbar etish; el
orasida obro'li
ruhoniylardan front
orqasida g'alabaga da'vat
ishlarida foydalanish,
shuningdek, xudosiz
kommunizmni yer yuzidan
yo'qotish shiorini o'rtaga
tashlash bilan g'alabaga
erisha boshlagan Gitlerga
xayrixohlar ko'payib
ketishining oldini olish
va hokazo...
1943
yilga borib, urushda
ahvoli ancha tanglashib
qolgan sovetlar hukumati
ikkinchi frontni ochish
talabi bilan ittifoqchi
mamlakatlarga tinmay
murojaat qila boshladi.
G'arb davlatlarining
ko'nglini ovlash uchun ham
SSSR xalqqa
diniy erkinlik berishga
majbur bo'ldi. O'sha
yili bir necha shaharlarda
diniy markazlar, jumladan,
Toshkentda O'rta Osiyo va
Qozog'iston musulmonlari
diniy nazoratini ochishga
ijozat berdi. Ushbu
respublikalarning yirik
shahar va viloyatlarida
bittadan masjid ochishga
ruxsat bo'ldi. Ammo
masjidlar ishini
yuritishga layoqatli
imomlar topilmasdi. Diniya
nazoratining qayta-qayta
iltimosidan keyin 1945
yili Buxorodagi xaroba
holga tushib qolgan Mir
Arab madrasasi binosida
talabalar sonini
yigirmadan oshirmaslik
sharti bilan yangi madrasa
tashkil etildi.
O'tgan
asrning 70-yillariga kelib
dahriyligi bilan jahonga
mashhur sovetlar davlati
tobora yakkalanib qola
boshladi. Bundan
tashvishga tushib, o'z
"qiyofasi"ni
o'zgartirib, ayniqsa, arab
va musulmon mamlakatlari
bilan siyosiy-iqtisodiy
aloqalarni yaxshilash
rejalarini tuzdi. Zero,
e'tiqod masalasini
birinchi o'ringa
qo'yadigan bu mamlakatlar
dinsizlar hukumati bilan
aloqa o'rnatishni
xohlashmas edi. Shuning
uchun Maskovdagi
mutasaddilar zudlik bilan
Ufa, Boku, Bo'ynoq va,
xususan, Toshkentda diniy
idoralar faoliyatini
kengaytirishga kirishdi.
Shu yo'l bilan xorijlik
musulmonlar ko'ziga SSSRni
dinga hurmat nazari bilan
qaraydigan mamlakat deb
ko'rsatmoqchi bo'ldi.
Ammo
ichkarida baribir
musulmonlarning hayoti
qattiq nazorat ostida edi.
Yangi madrasalar qurish,
ishga tushirish haqida
faqat orzu qilish mumkin
edi, xolos. Hatto
masjidlarning
tahoratxonalarini
ta'mirlash uchun ham
Maskovdan ruxsat olinardi.
Obidalar, ulug'
allomalarimizning
maqbaralari xarobaga
aylangan edi.
Imom-xatiblar masjid
faoliyatini boshqarishda
huquqsiz, hatto juma
mav'izalari matnini
ruschaga o'girib,
tasdiqlatib olishga majbur
edilar. Bor-yo'g'i ikki
madrasa bo'lib, ularning
o'quv rejalari Maskovda
tasdiqlanar, diniy
fanlarni o'qitish iloji
boricha kamaytirilardi.
Hajga borish uchun
o'zbekistonliklarga
bor-yo'g'i besh-olti o'rin
ajratilardi. Musulmonlar
hatto yurtimizda chop
etilgan jurnalga obuna
bo'lish huquqidan ham
mahrum edilar.
